મેં દોડીને લોટવાળા હાથે જ ફોન ઉપાડ્યો. “હા, બોલો કરૂણાબેન કેમ છો? અમે આજે જ તમને ફોન કરવાના હતા. બહુ દિવસથી જૂઈ સાથે વાત નહોતી થઈને! હેં….?” મારી રાડ પડી ગઈ. હાથમાંથી રિસીવર પડી ગયું. મારી ચીસ સાંભળી એ ઉતાવળે બહાર આવ્યા. ફોનનું સ્પીકર કંઈ બોલી રહ્યું હતું. એમણે ચૂપચાપ […]
Monthly Archives: November 2018
37 posts
તંબુની બહાર હોર્ડિંગ વંચાતું હતું, “મહોરાં મહેલ.” આવકારો ગુંજી રહ્યા હતા. “આઈયે… આઈયે… મહેરબાન…કદરદાન… મહોરાં મહેલ…એક અજાયબ મહેલ.” કુંતલ ‘પ્રવેશ’ તરફ આગળ વધી. દરવાને ઝૂકીને કુંતલને આવકારી. કુંતલ તો આગળ વધી પણ ઝૂકેલો દરવાન ભેદી રીતે મલક્યો. મહોરાં જ મહોરાં… ફરતી ફરતી કુંતલ એક મહોરાં પાસે થોભી,‘તો જ પહેરો, જો […]
પંચતારક રેસ્ટોરન્ટમાં પાછલા બારણેથી દાખલ થઈ તેણે વેઇટરનો શ્વેત ઈસ્ત્રીટાઈટ યુનિફોર્મ ધારણ કરી લીધો. યુનિફોર્મપર ડાઘ, ધબ્બા ન પડે તેનું ખાસ ધ્યાન રાખવું પડતું. કેટલીય વાર થતું,’આ નોકરી છોડી દઊં.’ મનમાં પડેલી કેટલીયે કરચલીઓ અને જીવનની કાળાશ મનમાં જ ધરબી દીધી. ચહેરા પર બને તેટલી સ્વસ્થતા અને હસતા હોઠ સાથે […]
માઈક્રોફિક્શનને એક ટુચકો, એક જોક ગણતા, એ રીતે લખતા અનેક લોકો વિશે શું કહેવું? મને નથી લાગતું કે મારે કે હાર્દિકભાઈએ કે નીલમદીદીએ કે સર્જનમાંથી કોઈએ પણ હવે સર્જન સિવાય માઈક્રોફિક્શન લખતા લોકો વિશે કંઈ પણ બોલવું જોઈએ.. સાહિત્યના કયા સ્વરૂપ વિશે આવું નથી? માઈક્રોફિક્શનને શબ્દોની ચાલાકી ગણતા કે 'હું માઈક્રોફિક્શનને સાહિત્યનુ સ્વરૂપ ગણતો / ગણતી નથી' કહેનારા મિત્રોને - વડીલોને પણ અમારે કંઈ કહેવું જોઈએ નહીં, કારણકે સાહિત્યના કયા સ્વરૂપ વિશે આવું બોલાયું નથી? દલીલો કોઈ હેતુ સારવાની નથી કારણકે બધા પોતપોતાના વિચારોની લાકડી લઈને જ આવે છે, અને એ લાકડીઓ વીંઝાય એટલે કોઈક તો ઘાયલ થાય જ.. ગાંધીજીની જેમ પોતાની લાકડીનો ઉપયોગ કરનારા મહાનુભાવો પણ છે, પણ આ એમની વાત નથી. પોતાના વિચારોની સ્પષ્ટતા અને મંતવ્યની સજ્જતા સાથે જે ચર્ચા કરવા આવે એનું એક વિદ્યાર્થી બનીને કાયમ સ્વાગત કર્યું છે અને કરીશું જ. પણ સાહિત્યનો અંતિમ હેતુ કોઈકના મનને શાતા આપવાનો હોય, કોઈકના જીવનમાં હકારાત્મકતાનો ઉજાસ ફેલાવવનઓ હોય, કોઈના મનને લોહીલુહાણ કરવાનો કદાપિ ન હોય.
દિવાળીનો તહેવાર એટલે ઝગમગાટનો ઉત્સવ. ચારે તરફ ખુશી અને આનંદનો માહોલ. ઘર અને તેની આસપાસનું વાતાવરણ સ્વચ્છ કરવાનો અને શણગારવાનો અવસર. દિવાળીનાં તહેવારને અનુલક્ષીને હું ઘરની સફાઈ કરી રહી હતી. ગોઠવી રાખેલા કાર્યક્રમ અનુસાર ઘરની તમામ વસ્તુઓની વારાફરતી સફાઈ કરી રહી હતી. ત્યાં જ મનમાં એક વિચાર ઝબકયો કે હું ઘરની તો તમામ વસ્તુઓની સાફ સફાઈ કરી રહી છું. તો વળી દરેક સ્થુળ વસ્તુઓને ધોઈને, લૂછીને આવશ્યકતા અનુસાર સાફ પણ કરી રહી છું. પણ મેં ક્યારેય મનની સફાઈ વિષે વિચાર્યું છે ખરું? તનની સફાઈ તો આપણે સ્નાન દ્વારા દરરોજ કરીએ જ છીએ. પણ મનનું શું? મન – કે જે આપણે હંમેશાં માર્ગદર્શન આપતું રહે છે. જે આપણાં માટે સતત વિચારો કરતું રહે છે. જો એનું સાંભળીએ તો ક્યારેય આપણે ગેરમાર્ગે દોરતું નથી. કોઈ બીજું સાથ આપે કે ન આપે પરંતુ, મન આપણે ક્યારેય એકલાં કે અધવચ્ચે છોડી દેતું નથી. આવાં મન માટે મેં શું કર્યું છે અથવા હું તેનાં માટે શું કરી શકું? ને હું વિચારે ચડી ગઈ.
એકાદ કલાકથી એક સરનામું શોધતાં કંટાળી હતી માન્યા. દરેક રસ્તો આ એક જ ગોળાઈએ આવીને અટકી જતો હોય એમ એ અલગ અલગ રસ્તેથી અહીં જ આવીને રોકાઈ જતી. જાણે આ ગોળાઈ એના જીવન જેમ ફેરફૂદરડી ફેરવતી એનો ઉપહાસ કરતી હોય એવું લાગ્યું માન્યાને. એના જીવનનું ધ્યેય પણ તો એક જ નામ પર આવીને અટક્યું હતું, નિકેત. ગોળમટોળ સ્મિત મઢ્યા મોઢે પોતાનું નામ લઈને પોકારતું કોઈ આવીને ઊભું માન્યા સામે. આદત મુજબ વહાલથી મીઠી ચૂંટી ખણવા માન્યાનો હાથ લંબાયો. સૂકી નીરસ હવાનો ગરમ સ્પર્શ અંદર સુધી દઝાડી ગયો એને. નિકેતના સ્મરણથી પ્રસન્ન થયેલું મન એની જ યાદથી ખિન્ન થઈ ગયું.
ચારધામ યાત્રાએથી આવીને મહંતજી સીધા જ ગોવિંદના કમરામાં ગયા ત્યારે સાંજ ઢળવા આવી હતી. ગોવિંદ ત્યાં હતો નહીં પણ કમરામાં કોઈ અલૌકિક વાતાવરણ રચાયું હતું. દિવ્ય સુગંધીથી કમરો મહેંક મહેંક થઈ રહ્યો હતો. ગોવિંદ રોજ સવારે કમરાના ઉંબર પર પારિજાતકના ફુલોનો સાથિયો કરતો, જે સાંજ પડવા આવી તોયે એકદમ તાજો જ લાગતો હતો. અહો આશ્ચર્યમ્! “આ કમરામાં કશુંક બન્યું છે.” મહંતજી બબડ્યા. કશીક દિવ્ય અનુભૂતિ એમને થઈ રહી.
હવે ખાતરી થઈ કે એ મને જ જોઈ રહી છે. એકાદ બે વાર નજર મળી. એવું શું હતું એ નજરમાં જે મને ખેંચી રહ્યું હતું! ઈજન? હવે મને પણ એમાં રસ પડ્યો. હું તાકી રહ્યો. ચહેરો નમણો હતો, અને આંખો... કાફી બોલકી. બાજુમાં બેઠેલા પુરુષે કશુંક કહ્યું. એણે પર્સમાંથી પાણીની બોટલ કાઢીને આપી. 'મને જુએ છે?' મારી આંખોમાંથી ડોકાતો એ પ્રશ્ન જાણે એણે વાંચી લીધો હોય એમ બે વાર એણે પોતાની બોલકી આંખો પટપટાવી અને તીરછી નજરે બાજુમાં બેઠેલા પુરુષને જોઈ લીધો. એની આંખો બંધ હતી.
બરણી ફૂટી. વર્ષોથી સાચવી રાખેલો, બે બરણીનો સેટ આજે તૂટ્યો. એકલી રહેલી બરણી પડી રહે છે, માળિયાના એક ખૂણામાં.
આજે રોજની જેમ રશ્મી રુહીને સંસ્કૃત શ્લોક સમજાવતી હતી, यत्र नार्यस्तु....तत्र रमन्ते देवता। या देवी सर्वभुतेषु... नमसतस्ये। રુહી: "મમ્મી, રાજસર બહુ સરસ વર્ણન કરે પણ મને સમજાતા નથી. રાજસર સ્કુલ પિકનિક પર 'માંડુ' લઈ જશે, એ ખૂબ પૌરાણિક સ્થળ છે."
એ ગાડીને ગામ તરફ વાળતા અકળાઈને બોલ્યો "મને ખબર છે હું આજે જે કંઇ છું એ તારાં પપ્પા અને તારે લીધે જ છું. પણ આ મારી પિતૃભૂમિ અને આજ બાપુજીના મૃત્યુ પછી મોક્ષ અર્થેની વિધી એટ્લે લોક લાજે છેલ્લીવાર ..!"
“મેરા મુલ્ક મેરા દેશ મેરા યે વતન... શાંતિ કા ઉન્નતિ કા પ્યાર કા ચમન.....” રીંગ વાગતા ભારતમાતાની છબી આગળ મૂકાયેલો ફોન, કરચલીવાળા પણ ધ્રૂજારી વગરના મક્ક્મ હાથે ઊંચકાયો. ”હલ્લો” ”રમણીક સાહેબ?” ”હા બોલુ છું. તમે?” “સાહેબ રફીક બોલું છું.”
"જે વ્યક્તિ સર્વે ઈન્દ્રિયો પર વિજય પ્રાપ્ત કરે છે, તેને જ અંતે મોક્ષ મળે છે." ગુરુજીના શબ્દો સૌ આશ્રમવાસીઓ અને ખાસ કરીને નવા દીક્ષાર્થીઓ મંત્રમુગ્ધ બનીને સાંભળતા હતા. પ્રવચન પૂર્ણ થતાં સાયંઆરતી કરી સૌ છૂટાં પડ્યાં.
પોનીટેલમાં બંધાયેલા કાળા વાળ, સાદો પરંતુ આકર્ષક ડ્રેસ, મક્કમ ધીમી અવાજ વિહીન ચાલ. ચાલીસથી પચાસ વર્ષ વચ્ચેની ઉમર. સંપૂર્ણ શાંત, એકાગ્ર ચિત્ત, સ્વસ્થ મનની સ્વામિની, આત્મવિશ્વાસથી છલકાતો ધીર ગંભીર ચહેરો. કોઈ પણ પરિસ્થિતિ સામે લડી લેવાની હિંમત એની આંખોમાં દેખાય છે. આ એક બદલાવ છે, જેને લીધે એની ઉમર અત્યારે છે એ કરતાં દસ વર્ષ ઓછી દેખાય છે.
“ગાગરમાં સાગર કેમ ભરવો?” આ સવાલનો જવાબ હું સર્જન ગૃપ થકી શીખ્યો છું. ૨૦૧૩માં અક્ષરનાદ વેબસાઈટ થકી જીજ્ઞેશભાઈના સંપર્કમાં આવ્યો. અક્ષરનાદ પર ગુજરાતી સાહિત્યનો રસથાળ માણતાં માણતાં માઇક્રોફિક્શન નામની વાનગી ચાખી. માઇક્રોફિક્શન ગમવા લાગી. અને તે કારણસર જ અક્ષરનાદ આયોજિત પહેલી માઇક્રોફિક્શન સ્પર્ધામાં ભાગ લીધો. માઇક્રોફિક્શન લખવાની મજા આવતી ગઈ. જીજ્ઞેશભાઈએ માઇક્રોફિક્શનમાં રસ ધરાવતાં મિત્રોનું એક ગૃપ શરુ કર્યું. હું પણ હોંશે હોંશે આ ગૃપમાં જોડાયો. છ શબ્દોની વાર્તાથી લઈને થીમ અને પ્રોમ્પ્ટ અનુસાર વાર્તાઓ લખવાનું શરુ કર્યું. આ ગૃપમાં મારા જેવા નવોદિત સીવાય ગદ્ય-પદ્ય જગતના દિગ્ગજ પણ સામેલ હતાં.
“કેમ તારી આંખો સૂજેલી દેખાય છે? રાતે સૂતો નથી?” “જો, આ ઉઝરડા… એમ ભૂસવાં સહેલાં છે?” “ભૂસવા તો પડશે જ… આફટર ઓલ… આપણે એક… પણ આપણી વફાદારીનો આવો શિરપાવ!?” “પટ્ટાના સોળને હું રાતભર ચાટતો રહ્યો ને રોતો રહ્યો…” છેવટના શબ્દો ગળામાં જ રૂંધાઈ ગયા.. “ચાર્લી, તને ભૂખ તો લાગી હશે […]
‘શબ્દાવકાશ’ ગ્રુપમાં સાથે લખતા મિત્ર નિમિષ વોરાએ લગભગ અઢી વર્ષ પહેલા કહ્યું હતું કે, ‘જાહ્નવીબહેન તમે ‘સર્જન’ વોટ્સએપ ગ્રુપમાં જોડાવ તમને મજા આવશે. અક્ષરનાદવાળા જીજ્ઞેશભાઈ અધ્યારુનો નંબર આપું છું. મેસેજ કરો તમને એડ કરશે.’ મને થયું કે ક્યાં એક વધુ જંજાળમાં ફસાઉં. અત્યાર સુધી કથાકડી અને શબ્દાવકાશ ગ્રુપમાં લખ્યું એ વંચાયું પરંતુ એથી કંઈ લેખક નથી બની જતા. હું એક નખશીખ વાચક છું અને એજ બની રહેવા માંગું છું. પણ પછી, નવરા બેસવું ઓછુ ગમે, ઘર અને જવાબદારીઓમાં અટવાયેલી મને, એક દિવસ થયું કે લાવને જોઉં તો ખરી, કેવું ગ્રુપ છે! જીજ્ઞેશભાઈને મેસેજ તો કરવા દે, મારે ક્યાં લેખક થવું છે. ગ્રુપમાં એડ કરશે તો કંઈક નવું જાણવા શીખવા મળશે એ હેતુથી મેસેજ કર્યો. અને એમણે એડ કરી ગ્રુપમાં.
'એયય... છોડી, ઊભી રે ને. આ લાકડાની ભારી માથે મૂકાવી દે તો. પસી પાટા વટજે.' વાલીની વાત પૂરી સાંભળ્યા વિના જ સાથે ચાલતી એ અજાણી છોકરીએ પોતાની નાનકડી ભારી માથે મૂકી પાટા ઓળંગવા દોટ મૂકી.
શંભુએ ચાલવાની ઝડપ વધારી, બાર વાગી ચૂક્યા હતા. દવાખાને પહોચવું હતું બે વાગતા પહેલા, પણ આ પળોજણો! એનો પાર ન હતો. સવારથી પત્નીની મગજમારી, છોકરાનાંં કજિયા, મકાનમાલિકના ભાડાની ઉઘરાણી, અને એની પોતાની શારીરિક સ્થિતિ! એ હસ્યો થોડું અને ચાલતો રહ્યો. છૂટક મજુરીનું કામ કરતાં કરતાં ક્યારે એનું શરીર નબળું પડતું ગયું એ પોતે જ જાણી ન શક્યો, પણ છેલ્લા ઘણા દિવસોથી નબળાઈ વર્તાતી હતી. બે ત્રણ દિવસ તો સરકારી ડોક્ટરની દવા લીધી પણ ફરક નહોતો એટલે પ્રાઈવેટ ડોક્ટર પાસે જવાનું વિચાર્યું. તાણીને ભેગા કરેલા ત્રણસો રૂપિયા બંડીના ખિસ્સામાં મૂકીને એ નીકળ્યો.
૧૯૧૪માં એક ઉચ્ચ બંગાળી વિદ્વાનના ઘરે મારો જન્મ. અમારા ઘરમાં પહેલેથી જ સાહિત્ય અને કલાનું વાતાવરણ હતું, રવીન્દ્રનાથ ટાગોરની મારા ઘરે આવન-જાવન હતી અને અમે પણ શાંતિનિકેતનમાં જઈ એમની પાસે રોકાતાં. આ કારણોથી જ કદાચ હું પણ વિદુષી ગણાતી. બહુ નાની ઉંમરે કવિતા રચતી થઈ ગયેલી. રવીન્દ્રનાથ ટાગોર મારો પ્રથમ પ્રેમ હતા તેવું એ કહેતો, એ એટલે મિર્ચા યુકલીડ્સ. હું ત્યારે એક મુગ્ધા હતી. મોટી આંખો, લાંબો-કાળો કેશકલાપ, શ્યામલ વર્ણની નાજુકશી હું સુંદર ગણાતી. સોળ વર્ષની હતી ત્યારે મિર્ચાને પ્રથમવાર મળી, મળી તો શું - એણે મારા ઘરના એક ઓરડા ઉપર કબજો જ કરી લીધો; અને ધીરે ધીરે મારા દિલ ઉપર પણ. મિર્ચા યુકલીડ્સ એક ફ્રેન્ચ હતો જે મારા પિતાજી પાસે ભણવા આવ્યો હતો. બંગાળી વાતાવરણમાં એક વિદેશી ગોરો પડછંદ યુવાન આવી ભળી રહ્યો હતો. સ્વાભાવિક રીતે હું એની તરફ ઢળી રહી.
સીવણ ક્લાસમાંથી બહાર નીકળી ઘર તરફ પરત ફરતાં સદાય ખુશ અને રૂપાળી હેમાનો ચહેરો ચિંતિત હતો. છોકરાંઓની ફી ભરવા શાળાનાં પ્રિન્સીપલે બોલાવીને છેલ્લી ચેતવણી આપી હતી. કોઈ જ રસ્તો સૂઝતો નહોતો! જેમતેમ બચાવેલી થોડીક રકમ પણ જો ઘરે એ જોઇ જશે. તો દારૂની પોટલીમાં પીવાઇ જશે, વિચારો અને ચિંતાના વમળમાં અટવાતી હેમા ચાલતી હતી અને..
આખા શહેરમાં આ વાત ફેલાઈ ચૂકી હતી કે નદીના પુલ પરથી મોડીરાત્રે પસાર થવામાં જોખમ છે. ઘણાં લોકોને અનુભવ થઈ ચૂક્યો હતો. ઘણાંં તેને અફવા માનતા હતા. મયંક નિડર હતો. તેને આવી વાતોમાં જરાય વિશ્વાસ ન હતો. રાત્રે ૨ વાગ્યે છેલ્લી પાળી પૂરી કરીને નદીની સામે પાર સોસાયટીમાં આવેલ પોતાના ઘરે જવા એ જ પુલ પરથી નીક્ળ્યો.